بسمه تعالی

دستورالعمل شناسایی و کنترل بیماری فوزاریوم درختان اقاقیا

مهر ماه سال 1400

مقدمه

اقاقیا درخت یا درختچه ای است از خانواده  Fabaceaeگل­دار و زینتی که در بیشتر مناطق ایران می­روید. این درخت خزان دیررس دارد. برگ های آن مرکب و به رنگ سبز است.  درخت اقاقیا از جمله درخت مقاومی است که با انواع آب و هوا سازگاری یافته و به منظور زیبا سازی فضای سبز و کنترل فرسایش خاک کشت می شود.در مطالعه ای که بر روی برگ های اقاقیا صورت گرفته آن را به عنوان نشانگرهای زیستی آلاینده هایی از جمله فلزات سنگین ارزیابی کرده اند. با توجه به مقاوم بودن درخت اقاقیا و کاربرد آن به عنوان یک نشانگر زیستی حائز اهمیت می باشد. یکی از ارقام مهم اقاقیا، اقاقیا چتری می باشد. که در بین گونه های مختلف بیشترین تعداد را در سطح شهر کرمانشاه به خود اختصاص داده است.

علائم بیماری فوزاریومی

مجموعه عواملی نظیر کمبود مواد غذایی، کم آبی، کمبود نور، وجود املاح و مواد معدنی زیاد در خاک، آفات و بیماری ها می توانند در ایجاد سرخشکیدگی درختان اقاقیا مؤثر باشند. یکی از بیماری های شایع در درختان اقاقیا در سطح شهر کرمانشاه بیماری ناشی از قارچ فوزاریوم می باشد.در شهریور سال 1400 به منظور شناسایی عامل بیماری سرخشکیدگی موضعی تاج درختان اقاقیا در مناطق هشتگانه بازدید و درختان با علائم زردی، تقلیل در رشد، پژمردگی و خشکیدگی موضعی و یکطرفه، مرگ سرشاخه ها و برگ ها نمونه برداری شد. با توجه به نتیجه حاصله از انجام آزمایشات عامل بیماری  Fusarium oxysporum  شناسایی شد.

 با توجه به اینکه این گونه از قارچ  آوندها را مورد حمله قرار می دهد با تهیه برش عرضی از ساقه یا شاخه های آلوده، بافت های داخلی تغییر رنگ داده و به رنگ قهوه ای مشاده می شود که این امر ناشی از مسدود شدن آوندهای چوبی در اثر حمله قارچ می باشد.

غالبا علائم بیماری به صورت زردی و تقلیل رشد گیاه ظاهر می شوند. برگ های بخش های آلوده گیاهان تورم خود را از دست داد، سست و آویخته می شوند رنگشان سبز کمرنگ تا زرد مایل به سبز شده، پلاسیده و پژمرده، زرد و سپس قهوه ای شده و می میرند. پژمردگی ها ممکن است به صورت موضعی (یکطرفه) و یا تمام اندام های هوایی گیاه را شامل شود. در بسیاری از گیاهان برگها از قسمت پایین زرد شده و به تدریج به بالا گسترشش می یابد. در بعضی موارد ممکن است برگها از قسمت پایین شروع به ریزش کرده و گیاه عاری از برگ گردد.  علائم بیماری ناشی از Fusarium oxysporum  در گیاهان مختلف بسته به نوع و سن میزبان در زمان حمله بیمارگر متفاوت می باشد. این گونه در گیاهان تولید پژمردگی آوندی کرده و نیز مرگ ناگهانی به وجود می آورد و تولید پوسیدگی طوقه و ریشه می کند.

فیزیولوژی قارچ فوزاریوم

قارچ فوزاریوم به عنوان یکی از مهمترین قارچ های خاکزی که در سراسر دنیا پراکنده است مورد توجه است. جنس فوزاریوم با توجه به داشتن گونه های مختلف و قدرت سازگاری گونه ها در شرایط اقلیمی متفاوت، موجب شده این قارچ در کشورهای مختلف خسارات عمده وارد کند. جنس فوزاریوم از اهمیت اقتصادی ویژه ای برخوردار بوده، بسیاری از گونه های آن بیماریزا بوده و بیماری های متعددی در گیاهان تولید می کنند.

Fusarium oxysporum   یکی از گونه های تغییر پذیر در بین گونه های فوزاریوم بوده، ای گونه که دارای فرم اختصاصی و جمعیت های مختلفی است که قادر به ایجاد بیماری در گیاهان متعدد می باشد. جمعیتی از آن عامل بیماری انسداد آوندی، جمعیتی مولد بیماری پوسیدگی ریشه، طوقه، غده، پیاز و سایر اندام های زیر زمینی گیاهان می باشند. جمعیتی به صورت ساپروفیت در خاک زندگی می کنند و عده ای نیز در انسان و دام آلودگی ایجاد می کنند.

شبه جنس فوزاریوم عامل پژمردگی آوندی فوزاریومی در هر نوع گیاه معمولا به همان گیاه حمله می کند و به همان گونه و گیاه اختصاص دارد و سایر گونه های گیاهی را آلوده نمی کند به همین دلیل به آنها فرم اختصاصی می گویند. فوزاریوم تولید اسپورهای باریک، کشیده و کمی خمیده یا قائمی شکل و 5-3 حجره ا ی به نام ماکروکنیدیوم و اسپورهای تک حجره ای به نام میکروکنیدیوم می کند.

در بیماری پوسیدگی آوندی بیمارگر به سمت آوند چوب حرکت کرده و در جریان شیره آوندی اخلال ایجاد کرده در نتیجه حرکت آب و املاح را در گیاه منقطع کرده، در این حالت گیاه دچار پژمردگی و خشکی می شود.

فوزاریوم به صورت میسیلیوم در بقایای گیاهی و در شرایط نامساعد محیطی (مناطق سردسیر)،به شکل کلامیدوسپور در خاک زمستانگذرانی می کند. میکروکنیدی ها درون آوندهای آلوده وجود دارند و عامل بقای بیماری محسوب می شوند.

عامل بیماری همراه با جریان شیره خام در آوند چوب به قسمتهای مختلف درخت از جمله سرشاخه ها پیشروی کرده و با تجمع اسپورهای عامل بیماری باعث انسداد آوندی و قطع جریان شیره خام شده، در این صورت با وجود زنده بودنن درخت، بافت های آوندی مسدود شده و درخت شروع به پژمردگی و خشکیدگی می کند.

روشهای کنترل و مدیریت بیماری فوزاریومی

-         ایجاد زهکش مناسب به منظور جمع آوری و خارج کردن املاح اضافی و آبهای سطحی ناشی از رواناب و آبیاری بی رویه، ایجاد تهویه مناسب در محیط خاک ریشه، استحکام بخسیدن به ساختمان خاک و ...

-         عدم استفاده بی رویه ازز کودهای ازته و استفاده از کودهای سولفاته و پتاسه

-         با توجه به اینکه شیوع آن در خاکهای سرد بالا بوده با استفاده از کودهای دامی پوسیده ، گوگرد گرانوله و ... ضمن اصلاح و بهبود بافت خاک موجب گرم شدن محیط خاک شده ( کود حیوانی پوسیده نشده منبع آلودگی بوده )

-         جلوگیری از ضعف عمومی درخت با انجام روشهای به زراعی مناسب

-         هرس اصولی سرشاخه های آلوده، حذف و معدوم ساختن درختان کاملا خشک و بیمار

-         قبل از کاشت نهال های جدید نسبت به ضد عفونی خاک، ریشه و طوقه نهال ها اقدام نموده

-         استفاده از ارقام مقاوم، استفاده از پایه های مادری سالم و پیوندهای عاری از بیماری

-         ضدعفونی وسایل و ادوات هرس

-         پوشاندن زخم های حاصل از هرس با چسب هرس

-         سرشاخه ها و درختان خشک شده خارج از محل جمع آوری و سوزانده شود

کنترل شیمیایی بیماری فوزاریوم اقاقیا در سطح شهر کرمانشاه

در شهریور ماه سال 1400 طی بازدیدهای مکرر از فضای سبز شهری توسط کارشناسان کلینیک گیاهپزشکی سازمان درختان اقاقیا مشکوک به بیماری شناسایی شد و پس از نمونه برداری و شناخت عامل بیماری جهت کنترل و درمان بیماری اقدام شد.

آموزش لازم جهت شناسایی درختان آلوده به کارکنان فضای سبز ارائه شد. پس از هرس تمامی شاخه ها، سرشاخه ها، درختان خشک شده سپس امحا آنها در خارج از محدوده اقدام به سم پاشی شیمیایی درختان شد.

کنترل شیمیایی به دو طریق صورت گرفت

محلول پاشی از طریق تنه و تاج درخت

استفاه از قارچکش های سیستمیک نظیر اکسی کلرور مس و ... به نسبت یک کیلوگرم در 300 لیتر آب جهت محلول پاشی تاج و تنه درختان که 15 روز بعد تکرار شد.

استفاده از طریق ریشه

استفاده از سم تیوفانات متیل (توپسین)، به ازای هر درخت 25 تا 30 گرم در 50 لیتر آب حل کرده و به صورت آب آبیاری در دسترس درخت قرار گرفت. مقدار آب مصرفی با توجه به محوده سایه انداز و ارتفاع درخت متغییر می باشد. این مرحله به صورت همزمان یا یک روز بعد از مرحله ی اول اقدام شد. سم پاشی 15 روز بعد تکرار شد.

چند نکته ضروری

قبل از اقدام به سم پاشی ابتدا نسبت به آبیاری درختان اقدام شود، با انجام آبیاری روزنه های اطراف ریشه و برگ ها فعال شده و جذب محلول سم از طریق ریشه و شاخ و برگ آسانتر بوده و به میزان قابل توجهی در دسترس کامل درخت قرار می گیرد.   

به این منظور دور تا دور تنه درخت بیمار از قسمت تنه تا انتهای سایه انداز به صورت یک پشته درست کرده (حالت تشتکی ایجاد میکنیم) محلول آماده شده سم را داخل تشتک ایجاد شده به صورت یکنواخت میریزیم.

لازم به ذکر است محدوده سایه انداز عاری از هر گونه علف هرز بوده و سطح هموار و مسطحی داخل تشتک فراهم شود که محلول سم به شکل یکنواخت در این محدوده پخش شود.

هدف از ایجاد تشتک جلوگیری از هدر رفت محلول تهیه شده می باشد.

علائم ایجاد شده توسط قارچ فوزاریوم با افزایش دما در اواسط بهار و اوایل تابستان با شدت بیشتر و تعداد بیشتری از سرشاخه ها در درختان سطح شهر ظاهر گردید . با مدیریت و اعمال روشهای کنترل بیماری شاهد رشد و رویش شاخساره های جدید و سر سبز شدن تاج درختان بیمار  بودیم.

نکات مهم در کنترل بیماری مناطق هشتگانه:

از دیگر برنامه های صورت گرفته نشانه گذاری مکانهای مهمترکه کانون آلودگی بوده به جهت اولویت در زمان سم پاشی میباشد مکانهایی که در جدول ذیل مشاهده میشود با توجه به بازدیدهای صورت گرفته در مناطق و شدت خسارت بیماری طی سالهای گذشته از اهمیت ویژه ای برخوردار میباشند.

مناطقی که زودتر و بیشتر از دیگر مکانها آلودگی داشته اند به عنوان کانون آلودگی مشخص شده که لازم است در زمان شروع سمپاشی به این نقاط توجه ویژه ای وجود داشته باشد.

آدرس های قید شده در جدول تقریبا تمام مکانهای مهم در هر منطقه میباشد

منبع:

مقاله ارزیابی بیماری فوزاریوم بر روی درخت اقاقیا و روش های کنترل آن، همایش ملی اسفند 1392